کامپیوتر از کجا آمده؟
ریشه واژهٔ فارسی «رایانه» از کجا آمده است ؟
به گزارش کیت هنری به نقل از ایسنا، در یادداشتی که به قلم فریبرز کوچکی زاد نگاشته و توسط صفحه زبان شناسی همگانی پخش شده، درباب تاریخ ریشه این واژه آمده است: «واژهٔ کامپیوتر از مصدر رایانیدن تولید شده که در فارسی میانه به شکلِ rāyēnīdan و به مفهوم «سنجیدن، سبک و سنگین کردن، مقایسه کردن» یا «مرتّب کردن، نظم بخشیدن و سامان دادن» بوده است. این مصدر در زبان فارسی میانه یا همان پهلوی کاربرد فراوانی داشته و مشتق های زیادی نیز از آن گرفته شده بوده است. برایِ مصدر رایانیدن/ رایاندن در فرهنگ واژه دهخدا چنین آمده: رایاندن
[ دَ ] (مص) رهنمائی نمودن به بیرون. هدایت کردن. (ناظم الاطباء).
شکلِ فارسی میانهٔ این واژه rāyēnīdan بوده و اگر می خواسته به فارسی نو برسد به شکل رایانیدن/ رایاندن درمی آمده. (بسنجید با واژه‌ی فارسیِ میانه‌ی āgāhēnīdan که در فارسیِ نو آگاهانیدن/ آگاهاندن شده است). این واژه از ریشه‌ی فرضیِ ایرانیِ باستان –radz* است که به معنایِ «مرتّب کردن» بوده. این ریشه به صورتِ –rad به فارسیِ باستان رسیده و به شکل rāy در فارسیِ میانه (پهلوی) به کار رفته. از این ریشه ستاک های حال و واژه های زیر در فارسی میانه و نو به کار رفته اند: -ā-rādz-a*ی ایرانی باستان> -ā-rāy ِ فارسی میانه که در واژه‌ی آرایش فارسی نو دیده می شود.
-pati-rādz-a*یِ ایرانیِ باستان> -pē-rāy ِ فارسی میانه که در واژه‌ی پیرایش فارسی نو دیده می شود؛ و -rādz-ta*ی ایرانی باستان> rāst ِ فارسی میانه که در واژه‌ی راست فارسی نو دیده می شود.
این ریشه‌ی ایرانی از ریشه‌ی هندواروپاییِ -reĝ* به مفهوم «مرتّب کردن و نظم دادن» آمده است. از این ریشه در هندی rāj-a به مدلول «هدایت کننده، شاه» (یعنی کسی که نظم می دهد)، لاتینی rect-us به معنیِ «راست، مستقیم»، فرانسه di-rect به معنیِ «راست، مستقیم»، آلمانی richt به معنیِ «راست، مستقیم کردن» و انگلیسی right به معنیِ «راست، مستقیم، درست» برجای مانده است. در فارسیِ نو پسوند -ـه (= /e/ در فارسی رسمی ایران و /a/ در فارسی رسمی افغانستان و تاجیکستان) را به ستاک حال فعل ها می چسبانند تا نام ابزار آن فعل ها به دست آید (البته با این فرمول مشتق های دیگری نیز ایجاد می شود، اما در اینجا تنها نام ابزار مد نظر است)؛ برای نمونه از مالـ- (یعنی ستاکِ حالِ مالیدن) + -ـه، ماله «ابزار مالیدنِ سیمان و گچِ خیس»، گیر- (یعنی ستاکِ حالِ گرفتن) + -ـه، گیره «ابزار گرفتن» پوشـ- (یعنی ستاکِ حالِ پوشیدن) + -ـه، پوشه «ابزار پوشیدن» (خود را جایِ کاغذهایی بگذارید که پوشه را می پوشند!) رسانـ- (یعنی ستاکِ حالِ رساندن) + -ـه، رسانه «ابزار رساندنِ اطّلاعات و برنامه هایِ دیداری و شنیداری» حاصل می شود. در فارسی نو پسوند -ـه (= e- یا همان a-) را به ستاک حال «رایانیدن» یعنی رایانـ- چسبانده اند تا نامِ ابزارِ این فعل ساخته شود؛ یعنی «رایانه» به مفهوم «ابزار نظم بخشیدن و سازماندهی (داده ها)» است. سازندگان این واژه به واژه‌ی فرانسوی این مفهوم، یعنی ordinateur توجّه داشته اند که در فرانسه از مصدرِ ordre «ترتیب و نظم دادن و سازمان بخشیدن» تولید شده. به هر حال، معنادهیِ واژه یِ کامپیوتر برایِ این دستگاه جامع تر و رساتر از کامپیوتر است. یادآور می شود که computer به مفهوم «حسابگر» یا «مقایسه گر» است، حال آن که کار این دستگاه به راستی فراتر از «حساب کردن» است.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب