در لایو تجسم خانه هنرمندان ایران مطرح شد؛
استفاده از فرم های ذهنی در خوشنویسی
به گزارش کیت هنری حمیدرضا قلیچ خانی استاد و پژوهشگر خوشنویسی اعتقاد دارد خوشنویسی هنری است که از کودکی زیاده از حد دم دست ما بوده و شاید همین خصوصیت اش آنرا برای ما معمولی کرده است.
به گزارش کیت هنری به نقل از روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، اولین جلسه آنلاین با عنوان «تجسم» با مبحث خوشنویسی و با محوریت پاسخگویی به این سؤال که «خوشنویسی هنر است؟» با حضور حمیدرضا قلیچ خانی خوشنویس و پژوهشگر خوشنویسی و با اجرا و کارشناسی شمس الدین مرادی خوشنویس و کارشناس ارشد ارتباط تصویری یکشنبه ۱۶ آبان در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار گردید.
قلیچ خانی در ابتدای این برنامه درباره علت این که عده ای همچنان خوشنویسی را بعنوان هنر نمی شناسند، بیان نمود: در دوران معاصر تغییر معنایی نسبت به این هنر بوجود آمده است. در دوران قاجار اگر کسی کاتب خوانده می شد برایش عنوان خوبی بود. اما امروزه این تعبیر برای خوشنویسان خوشایند نیست. هنر در ایران در معنای فن و صنعت در گذشته به کار می رفته است و حساسیت های فعلی درباره آن وجود نداشته است. در حدود ۱۲۸۹ اطلاق نام «صنایع مستظرفه » به نقاشی خالی از اشکال بوده است و چند سال بعد هم به «هنرستان» تغییر نام پیدا می کند. برای شناسایی مقام کاتب باید بگویم که دومین موقعیت شایسته را در مقطعی از تاریخ داشته است. برای مثال در کتاب «دستور الکاتب فی تعیین المراتب» در دوره ساسانیان گفته می شود کاتب مستثنی از لزوم برخاستن به هنگام ورود به شاه به یک محفل برای احترام به او بوده است. چنین جایگاهی تأیید می کند که لابد این گروه از افراد را در آن دوران اهل هنر می دانسته اند.
وی افزود: در گذشته تقابل هنر با لفظ «عیب» بوده است. یکی از ابهامات دوره معاصر این است که ما از راه ترجمه به تعاریفی غربی از هنر رسیده ایم که با تعاریف بومی و ملی ما متفاوت است. همینطور تعابیر متفاوت دیگری هم وجود دارد. برای مثال در کتاب «فن شعر» ارسطو، هنر، تقلید و محاکات نامیده شده است و از این منظر خوشنویسی به علت این که تقلید از طبیعت همچون بعضی از هنرها نیست، هنر محسوب نمی گردد اما از منظری دیگر هم میتوان گفت هنرهای غیر تقلیدی هنرهای پیشروتری محسوب می شوند. چونکه برای مثال به یک کودک سه یا چهار ساله میتوان مداد رنگی داد و خواست تا با الهام از طبیعت نقاشی بکشد اما او باید تا رسیدن به سن بالاتری برای آموزش زبان و خط صبر کند. همینطور خطوط بازمانده در غارهای تاریخی را هم بسیاری دارای پیشینه نقاشی نمی دانند بلکه خط هایی اندیشه نگار نام می گذارند و در این مورد کتبی نظیر «تاریخ خط» و… وجود دارد که در آن خط به دو قسم «اندیشه نگار» و «آوانگار» تقسیم می شود و این اعتقاد وجود دارد که بشر اولیه به سراغ خط اندیشه نگار رفته است.
این هنرمند در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا امکان دارد یک هنر در طول زمان با تغییر مفهوم، هنر شناخته نشود یا برعکس، بیان نمود: هلن گاردنر به این مفهوم در کتاب «هنر در گذر زمان» اشاره می کند که هنرها تغییر نمی کنند بلکه دیدگاه های ما نسبت به آنها تغییر می کنند. این تغییر دیدگاه هم درست است. برای مثال ورود چاپ برای حوزه خوشنویسی یک شوک بود. اما این که چطور کاتبان با این تکنولوژی کنار آمدند اهمیت داشت. برای لطمه ندیدن خوشنویسی چاپ سربی کمرنگ تر دیده شد و از چاپ سنگی استقبال بیشتری باوجود ساده تر بودن چاپ سربی صورت گرفت. چونکه می خواستند کاتبان پرشمار آن روزگار از کار بیکار نشوند. چاپ سنگی فرصت داد تا طی دو سه نسل، این هنرمندان هنر ناب خوشنویسی باشند که به کارشان ادامه دهند. این یک اخطار هم محسوب می شد که خوشنویسی ابزاری برای استنطاق نیست بلکه هنر است. در همان کتاب گاردنر داشتن سطح، تناسب و… بعنوان خصوصیت های هنر اشاره می شود که خوشنویسی واجد آن هاست.
قلیچ خانی تصریح کرد: از سویی دیگر در تعاریف غربی از هنر، فردیت معمولا در هنر دیده نمی گردد اما در هنر خوشنویسی کسانی نظیر زرین قلم یا در بین معاصر استادانی نظیر محمد احصایی و نصرالله افجه ای کارشان متمایز است و به اصطلاح اثر انگشت خویش را دارد. ضمن این که برخوردار از خصوصیت های هنر نظیر تناسب، ترکیب بندی، مخاطب سنجی و خلاقیت و.. است.
مرادی در بخش دیگری از این لایو از میهمان خود پرسید: نگرشی در خصوص این که خوشنویسی هنر ذهن است بیشتر تا دست هم در ارتباط با این هنر وجود دارد و شما از چه منظری به این هنر نگاه می کنید؟
قلیچ خانی در این مورد اظهار داشت: خط اندیشه نگار خطی قراردادی است. خوشنویسی از منظر آبستره بودن هم بررسی می شود. این وجه مقابل هنر فیگوراتیو است و از منظری میتوان این هنر را چه بسا جلوتر از سایر هنرها دید. وقتی یک طبیعت بی جان می چینیم، محاکاتی از طبیعت به تعبیر ارسطو صورت گرفته است اما در خوشنویسی از فرم هایی ساخته و پرداخته ذهن مان استفاده می نماییم. این در تعریف بین المللی هنر که همانا هنر ناب است به کمک مان می آید. اگر فرم ها را انتزاعی نماییم به فرم های اسلیمی می رسیم. اما فرم هایی مثل «نون» در خط نستعلیق و… در طبیعت هم ریشه دارد باآنکه به تعبیر عده ای در اصل ساخته و پرداخته ذهن هنرمند است. ازاین رو وقتی فرمی در نظر هنرمند مطلوب می آید یعنی در ذهن صدها هنرمند صیقل خورده است. خوشنویسی هنری است که از کودکی زیاده از حد دم دست ما بوده و شاید همین خصوصیت اش آنرا برای ما معمولی کرده است. اما به نظر می آید هنرمندان خارجی به ظرایف خوشنویسی بیشتر توجه دارند و در ایران بر هنر بودن یا نبودن آن بحث می شود. متأسفانه گاهی رقابت ها و حسادت ها این فضا را بوجود می آورد.
قلیچ خانی اظهار داشت: در تاریخ کسانی که به هنرهایی غیر از هنر خوشنویسی مشغول بوده اند به سبب جایگاه مطلوب هنرمندان خوشنویس به آنها حسادت ورزیده اند. برای مثال عیسی شیرازی طراح ایرانی و از معماران تاج محل نام خویش را بر بنای آن ثبت نکرده است و تنها نام خوشنویسی نگارنده کتیبه های تاج محل بر آن باقی مانده است. چیزی که سبب شده تاج محل جزو شگفتی های هفت گانه باشد، کتیبه های آن است. صدها متر کتیبه با معرق سنگ در آنجا وجود دارد که در ایران نمونه اش نیست. امانت خان شیرازی خوشنویس کتیبه ها نام خویش را در تاج محل ثبت کرده و امکان دارد در طول تاریخ تنگ نظری هنرمندان بسیاری را برانگیخته باشد.
وی در پاسخ به این که سوال که آیا هنر خوشنویسی تا وقتی که هنرمند در آن صاحب سبک می شود هنر نام می گیرد یا نه، اظهار داشت: بله این نکته دقیقی است. کسی که نقاشی می کند لزوماً نقاش نیست. هنر خوشنویسی هم این طور نیست. درصورتیکه یک نفر امکان دارد سال ها سازی را بنوازد اما آهنگساز و موزیسین نیست. در سنت خوشنویسی مرحله کپی از استاد که «نقل» نام گرفته است، در واقع مرحله فارغ التحصیل شدن است و ما پس از آن می توانیم ادعا نماییم فردی با مهارت در یادگیری یک فن یا صنعت هستیم و هیچ ایرادی هم ندارد که آنرا تا این مرحله با سایر هنرها مقایسه نماییم. چونکه در آن هنرها هم یکسری تکنیک های اولیه وجود دارد. اما خوشنویسی به معنای هنری اش، از مقطعی دیگر شروع می شود و حتی باید گفت برای عده ای اصلاً آغاز نمی گردد.
در ادامه مرادی با انتقاد از این که در ایران کم کاری نسبت به خوشنویسی صورت گرفته و این هنر را همچنان بعنوان صنایع دستی می شناسند، از قلیچ خانی درباره راهکارهای معرفی بهتر این هنر به دنیا پرسید. قلیچ خانی در پاسخ بیان نمود: این که هنر خوشنویسی را باید چه بنامیم خود بحث مستقل و مفصلی است اما در بعضی از ورکشاپ های خارجی بعضاً ما را با خوشنویسان عربی اشتباه می گیرند و ما هم به آنها توضیح می دهیم. البته نباید توقع داشته باشیم سایر ملل هم از این جزئیات آگاه باشند. ضمن این که ۹۹ درصد از استادان خوشنویسی ما هم بین زبان های چینی، کره ای و… نمی توانند تفکیک قائل شوند و طبیعی هم است. به طور عمده هنر خوشنویسی ما را عربی اسلامی می دانند که از جهت اسلامی بودن خوب است اما از جهت ملیتی و نژادی متأسفانه هیچ جایی برای مثال در قونیه اشاره نشده است که مثنوی به خط نستعلیق نگاشته شده است و بازدیدکنندگان خبر ندارند که مثنوی به زبان ترکی سروده نشده است.
منبع: artkit.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب