خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۱۰۷؛
تیتراژی که به برکت نام مادر مانا شد
به گزارش کیت هنری، موسیقی متن و تیتراژ فیلم مادر ساخته علی حاتمی و آهنگسازی ارسلان کامکار همچون تولیدات ماندگاری است که خلق آن بوسیله ی یک هنرمند ۲۵ ساله می تواند دربرگیرنده حس و حال متفاوتی باشد.
دریافت 7 MB
خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های در ارتباط با برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی بعد از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در چارچوب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهن مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حال مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در صدوهفتمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «مادر» بعنوان یکی از مهم ترین و ماندگارترین آثار سینمایی مرحوم علی حاتمی به آهنگسازی ارسلان کامکار رفتیم که از آن میتوان بعنوان یکی از شاخص ترین آثار سینمایی ایران در حوزه تولیدات در رابطه با آداب و فرهنگ و سنت های ایرانی ها یاد کرد. اثری به غایت پرارزش و ماندنی در موزه تولیدات سینمای ایران که با حضور نویسنده و کارگردانی درجه یک و ایران دوست چون علی حاتمی، بازی کم نظیر هنرمندان جریان ساز آن سالهای سینما، تئاتر و تلویزیون، گروه فنی توانمند و ممتاز، دوبله و گویندگی تعدادی از بهترین هنرمندان این عرصه به سرپرستی ناصر طهماسب و موسیقی خلاقانه و تمام و کمال ایرانی اش توانست خویش را بعنوان یکی از برترین آثار سینمایی ایران تابحال معرفی نماید.
فیلم «مادر» محصول سال ۱۳۶۸ سینمای ایران اثری به نویسندگی و کارگردانی علی حاتمی است که نخستین بار در هشتمین جشنواره بین المللی فیلم فجر اکران شد. اثری که ابتدا قرار بود عزت الله انتظامی بعنوان بازیگر نقش محمدابراهیم در آن به ایفای نقش بپردازد اما در نهایت این محمدعلی کشاورز بود که در چارچوب این نقش مقابل دوربین به هنرمایی پرداخت. اثری که لوکیشن معروف آن، خانه ای در محله شیخ هادی تهران بود که متاسفانه چند سال پس از ساخت فیلم تخریب شد.
فیلم «مادر» بعد از نمایش در جشنواره بین المللی فیلم فجر علاوه بر نامزدی دریافت جایزه در چندین بخش توانست سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش دوم مرد و سیمرغ بلورین چهره پردازی را از آن خود کند.
داستان این فیلم هم حول محور روزهای پایانی زندگی پیرزنی است که در سرای سالمندان زندگی می کند. او به خانه برمی گردد تا روزهای پایانی عمرش را در خانه اش و کنار فرزندانش که هر کدام در گوشه ای به زندگی خود مشغول هستند، بگذراند. گرمی حضور مادر در خانه، فرزندان را دور هم جمع می کند و در این مجال فیلم به معرفی شخصیت های داستان می پردازد.
مرحوم رقیه چهره آزاد در نقش ترنجبین بانو، مرحوم محمدعلی کشاورز در نقش محمدابراهیم، مرحوم فریماه فرجامی در نقش ماه منیر، مرحوم امین تارخ در نقش جلال الدین و جوانی پدر، اکبر عبدی در نقش غلامرضا، اکرم محمدی در نقش ماه طلعت، جمشید هاشم پور در نقش جمال، حمید جبلی در نقش استاد مهدی، مرحوم حمیده خیرآبادی در نقش توبا، محبوبه بیات در نقش مهین، مرحوم حسین کسبیان در نقش استاد باقر، محمد ابهری در نقش پاسبان، محمود بصیری در نقش پینه دوز، مرحوم میرصلاح حسینی در نقش قصاب همچون هنرمندانی بودند که در این اثر سینمایی ماندگار بعنوان بازیگر حضور داشتند.
اما فارغ از جذابیت های گوناگونی که این اثر سینمایی را به واسطه توانایی های مرحوم حاتمی و دیگر عوامل، تبدیل به یکی از ماندگارترین و ایرانی ترین فیلمهای تاریخ سینمای ایران کرد، این موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار و نوازندگی گروه موسیقی «کامکارها» بود که توانست یکی از مهم ترین و موثرترین مولفه های فیلم در امتداد مسیر ماندگاری اش باشد.
ملودی های برخاسته از موسیقی ایرانی که همچنان طراوات و تازگی خویش را حفظ نموده و به سبب نبوغ ذاتی و خلاقانه هنرمندی به نام ارسلان کامکار، توانست تبدیل به یکی از خاطره انگیز ترین و ماندگارترین آثار آن چه ارسلان کامکار در فیلم سینمایی مادر انجام داده، عرضه یک موسیقی چندصداییِ فکر شده است که نتیجه اش ماندگاری است. ماندگاری که همچنان شنونده های خویش را دارد و به اعتقاد خیلی از هنرمندان فعال عرصه موسیقی یکی از پرچالش ترین و اندیشه ورزانه ترین موسیقی هایی است که تابحال با بهره گیری از موسیقی ایرانی در یک اثر سینمایی استفاده شده است موسیقایی ایران در حوزه موسیقی فیلم شود. توانایی برخاسته از ذهن خلاق یک هنرمند ۲۵ ساله آن دوران که زیباترین نغمات را در سخت ترین شرایط خلق کرد و باعث شد که قدرت و مانایی موسیقی ردیف دستگاهی ایران به واسطه خلاقیت و نوآوری هایی که هر آهنگساز و نوازنده ای نمی تواند به آن نائل شود، این چنین تبدیل به یکی از برگ های برنده ماندگاری یکی از بهترین فیلمهای تاریخ سینمای ایران شود.
ارسلان کامکار همچون هنرمندان مطرح موسیقی ایرانی است که مقدمات موسیقی را نزد پدرش حسن کامکار فرا گرفت و در خردسالی با گروههای مختلفی که توسط پدرش در سنندج سرپرستی می شد به اجرای کنسرت می پرداخت. او بعد از چندی به تهران سفر کرد و در این دوره بعنوان آهنگساز، تنظیم کننده قطعات و نوازنده عود با گروه «کامکارها» همکاری و فعالیت خویش را بعنوان نوازنده ویولن ارکستر سمفونیک تهران شروع کرد. او به مدت ۳۰ سال بعنوان مایستر ارکستر سمفونیک را همراهی می کرد.
«زردی خزان (با همکاری هوشنگ کامکار) به یاد سیدعلی اصغر کردستانی/ خواننده: بیژن کامکار»، «سوئیت سمفونیک افسانه سرزمین پدری ام»، «سرود ایران از آلبوم سرزمین پدری ام/ خواننده: حسین سرشار»، «شوریده دل از آلبوم سرزمین پدری ام/ خواننده: بیژن بیژنی» «سوئیت سمفونیک کردی»، «کی یی له من ماندووتر بیت»، «بولبولی با شکاو»، «خاک»، «کنسرتینو کمانچه با همکاری اردشیر کامکار»، «قایق بان، خواننده: بیژن کامکار»، «زمستان با خوانندگی ارسلان کامکار و صبا کامکار»، «بیابان بی کران»، «هنگام که گریه می دهد ساز به خوانندگی بیژن کامکار»، «خانه ام ابری است با همراهی مریم ابراهیم پور»، «به یاد مادر با همراهی مریم ابراهیم پور»، «جاده ابریشم»، موسیقی متن فیلم «مادر» به کارگردانی علی حاتمی، موسیقی متن تئاتر «سفر سبز در سبز» به کارگردانی بهروز غریب پور، موسیقی متن تئاتر «شش جوجه کلاغ و یک روباه» به کارگردانی بهروز غریب پور، موسیقی متن تئاتر «بابابزرگ و ترب» به کارگردانی بهروز غریب پور، موسیقی متن تئاتر «میکی و کارآگاه دو» به کارگردانی بهروز غریب پور، «نغمه خراسانی»، «نغمه صلح»، آلبوم «ئه وین» با همراهی مریم ابراهیم پور، آلبوم «آفتاب می شود»، آلبوم «سه روکی دل»، آلبوم «خورشید مستان»، آلبوم «بارگاه»، «کنسرتو برای عود»، آلبوم «هفت گاه معلق»، «مرسده» و چند اثر دیگر همچون آثاری است که تابحال از ارسلان کامکار انتشار یافته اند.
آن چه این هنرمند موسیقی کشورمان در فیلم سینمایی «مادر» انجام داده، ارائه یک موسیقی چندصداییِ فکر شده است که نتیجه اش ماندگاری است. ماندگاری که همچنان شنونده های خویش را دارد و به اعتقاد خیلی از هنرمندان فعال عرصه موسیقی یکی از پرچالش ترین و اندیشه ورزانه ترین موسیقی هایی است که تابحال با بهره گیری از موسیقی ایرانی در یک اثر سینمایی استفاده شده است.
ارسلان کامکار که پس از ساخت موسیقی متن فیلم «مادر» دیگر آن چنان که باید آهنگسازی در سینما را به صورت مستمر ادامه نداد و عمده توجه خویش را به نوازندگی، تدریس و حضور در مهم ترین ارکسترها و تولیدات موسیقایی ایران معطوف کرد، در حوزه ساخت موسیقی متن و تیتراژ فیلم «مادر» نهایت تلاش خویش را انجام داد تا با بهره گیری از عنصر خلاقیت و آگاهی از آن چه در موسیقی ایرانی از پدر مرحومش استاد حسن کامکار و سایر هنرمندان موسیقی ایران زمین آموخته بود، موسیقی را پیش روی اثر علی حاتمی قرار دهد که به معنای واقعی کلمه می تواند یکی از بهترین مولفه ها و محصولات فرهنگ و هنر ایران زمین در جهت معرف موسیقی اصیل ایرانی و کاربردهای فراوانش در زمینه های مختلف باشد.
اگرچه اغلب مخاطبان حوزه موسیقی جدی او را بعنوان یکی از مهم ترین نوازنده های ویولن ایران می شناسند اما آن دسته از علاقه مندانی که پیگیر آثارش هستند، خوب می دانند که خاستگاه موسیقایی هنرمندی به نام ارسلان کامکار و خانواده اش موسیقی ایرانی و موسیقی نواحی ایران بخصوص منطقه کردستان است که مشتمل بر تولید آثار ماندگار بسیار فراوانی شد که می تواند از جهات دیگر بررسی شود. کما این که او در زمینه های دیگر نوازندگی همچون نوازندگی عود هم یکی از مهم ترین هنرمندانی است که تابحال محصولات گوناگونی را هم پیش روی مخاطبان قرار داده است.
این آهنگساز و نوازنده پیشکسوت موسیقی ایرانی چندی قبل بود که به بهانه اجرای موسیقی فیلمهای «مادر» و «دلشدگان- حسین علیزاده» توسط ارکستر ملی ایران در تالار وحدت که به رهبری خود او پیش روی علاقه مندان گرفت، در رابطه با حضورش برای آهنگسازی این فیلم اظهار داشت: من آن زمان که فیلم سینمایی «مادر» تولید شد، ۲۵ سال داشتم و وقتی مرحوم علی حاتمی به من پیشنهاد ساخت موسیقی متن فیلم را داد می دانستم که این کارگردان از من چه می خواهد. کما این که از قبل هم با دیگر آثار پرارزش او آشنایی کامل داشتم و تصمیم گرفتم تا در پروژه «مادر» بعنوان آهنگساز حضور داشته باشم. این در حالیست که مرحوم حاتمی از من خواسته بود که فضای موسیقایی فیلم کاملا متاثر از موسیقی ایرانی با سازهای سنتی باشد. فضایی که منجر به تولید ملودی هایی شد که حالا در فیلم سینمایی «مادر» می شنوید.
وی در رابطه با روند آهنگسازی فیلم هم توضیح داد: متاسفانه در آن دوران وقتی مشغول ساخت موسیقی فیلم شدم، فقط تصویر صامتی بود که از جانب عوامل اثر به من برای ساخت موسیقی فیلم تحویل داده می شد. شرایطی که حتی افکت هم وجود نداشت که من بخواهم به واسطه الهام از این اصوات موسیقی را تولید کنم. یعنی دستیار آقای حاتمی هرچند روز یک مرتبه می آمدند و می گفتند در این صحنه و در آن صحنه فلان اتفاق افتاده است. من هم ناگزیر بودم در این شرایط موسیقی را تولید کنم. موسیقی که ذوق آن دورانم باعث ساخت آن شد.
برای شنیدن قطعه ای از موسیقی فیلم «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار اینجا را بشنوید.
یکی از منتقدان حوزه موسیقی هم در رابطه با موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار نوشته بود: «اینکه آهنگساز به تنهایی این تشخیص را داشته باشد که چه نوع موسیقی به درد فیلم درام علی حاتمی می خورد، تشخیص سختی است. علی حاتمی در فیلم هایش نوعی نگاه و شیدایی ویژه ای نسبت به گذشته، نوستالژی ها، داستان های اساطیری، آدم ها و اشیای قدیمی و عتیقه دارد. این نگاه را در فیلم « ارسلان کامکار: متاسفانه در آن دوران وقتی مشغول ساخت موسیقی فیلم شدم، فقط تصویر صامتی بود که از جانب عوامل اثر به من برای ساخت موسیقی فیلم تحویل داده می شد. شرایطی که حتی افکت هم وجود نداشت که من بخواهم به واسطه الهام از این اصوات موسیقی را تولید کنم مادر» هم می شود دید.
نگاه علی حاتمی در فیلم «مادر» یک نگاه سنتی است و فضایی را که برای مخاطبش ترسیم می کند فضای خانواده های قدیمی است که توجه ویژه ای به جایگاه مادر داشته اند. برای چنین فضایی، که حال و هوایی درام هم در خود دارد، بدون شک موسیقی سنتی بهترین انتخاب خواهد بود. حتی موسیقی ایرانی هم که با ارکستر سمفونیک اجرا شده باشد هم مناسب این فضا نیست بلکه دقیقاً موسیقی دستگاهی ایرانی که با یک ترکیب سازهای سنتی ایرانی اجرا شده باشد. احیانا ارسلان کامکار هم با دیدن سکانس هایی از فیلم خیلی زود به این نتیجه رسیده و برای اجرای موسیقی اش از گروه خانوادگی شان یعنی گروه «کامکارها» کمک گرفته است. «مادر»، تنها فیلمی است که خانواده «کامکارها» در کنار یکدیگر ساخت موسیقی آنرا برعهده داشتند. شاید این را هم بشود یکی دیگر از خصوصیت های موسیقی این فیلم برشمرد.
تاثیرگذاری موسیقی فیلم را در سکانس هایی که مادر یا پسر عربش در آن حضور داشتند بیشتر می شد احساس کرد. بنظر می رسد ارسلان کامکار برای این ۲ شخصیت موسیقی ویژه ای را در نظر گرفته بوده به خصوص برای پسر عرب که از ساز بربط یا عود بهره برده است. ملودی های فیلم بیشتر روی سکانس هایی که مادر (رقیه چهرآزاد) وارد صحنه می شود یا از صحنه خارج می شود اوج می گیرد. برای این سکانس ها کامکار از آواز بیات ترک بهره برده است که حال و هوایی غمگین و صمیمانه ای دارد. بخصوص صحنه مرگ مادر که فرزندان همه در کنار تخت او جمع شده اند و اکبر عبدی که نقش غلامرضا را بازی می کند، دیالوگ معروف فیلم را می گوید: «مادر مرد، از بس که جان ندارد» موسیقی درام فیلم به اوج خودش می رسد و به تیتراژ آخر وصل می شود. یا برای صحنه های آب پاشی از سنتور بهره برده است و شیوه مخصوصی که به آن سنتور ریز می گویند. یا مثلاً برای صحنه صبحگاهی سراغ نی و چهارگاه رفته است تا آن حس و حال بامداد و حماسی را داشته باشد.
برای تماشای یکی از سکانس های فیلم سینمایی «مادر» اینجا را کلیک کنید.
در صحنه های عزا هم از موسیقی های غمگین بهره برده است. در مجموع در موسیقی «مادر» ماهور، اصفهان، چهارگاه، دشتی، بیات ترک به کار رفته است. در تیتراژ آخر کامکار یک گریز هوشمندانه ای هم زده است به موسیقی فولکلورشان یعنی موسیقی کردی. موسیقی تیتراژ آخر لالایی فولکلور مادرانه ای است که ارسلان کاملار آنرا باردیگر تنظیم کرده است. آواز این بخش را هم بیژن کامکار، یکی دیگر از اعضای خانواده «کامکارها» که اکثرا خوانندگی گروه کامکارها را برعهده دارد، خوانده است.
به هرترتیب سخن گفتن در رابطه با آثار موسیقایی در رابطه با فیلمهای سینمایی دربرگیرنده مولفه های گوناگونی است که در نشست ها و گزاره های مختلف رسانه ای و تحلیلی میتوان در رابطه با هریک از آنها حرف زد. مولفه هایی که مشخصا در فیلمهای علی حاتمی که به واسطه دیالوگ نویسی های ناب و منحصر به فرد او که پر از توازن و آرایه های لطیف است و البته خلاقیت و هوشمندی ارسلان کامکار برای همسان سازی غم ها و شادی های فیلم «مادر» مشتمل بر زوایایی است که ساعت ها میتوان در رابطه با آنها گفتگو کرد.
طبیعتا در این مجال تسلط آهنگساز بر موسیقی ایرانی و توانمندی سازهای ایرانی، وطن دوستی علی حاتمی و علاقه او به انتقال این مفاهیم به مخاطب در چارچوب قاب سینما، ارائه خلاقیت های مختلف در ساخت ملودی ها بخصوص موسیقی تیتراژ پایانی که از مولفه های موسیقایی منطقه کردستان الهام گرفته شده است، تعامل حداکثری کارگردان و آهنگساز برای ساخت موسیقی متن و بسیاری دیگر از مولفه ها عمده دلایلی هستند که می تواند ساحت موسیقایی فیلم «مادر» را تبدیل به یکی از ماندگارترین و ماناترین موسیقی های فیلم کند؛ فیلمی که که به یمن نام نامی «مادر» دربرگیرنده حال و هوای متفاوتی برای بینندگانش است.
برای شنیدن موسیقی تیتراژ انتهایی فیلم سینمایی «مادر» به آهنگسازی ارسلان کامکار اینجا را کلیک کنید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب