مویه جم نشانه شناسی نمایشی از داستان جمشید است

به گزارش کیت هنری به نقل از روابط عمومی رویداد، دوازدهمین برنامه از سلسله جلسات نمایش فیلم تئاترهای شاخص با همکاری مشترک انجمن صنفی منتقدان، نویسندگان و پژوهشگران خانه تئاتر و سینماتک خانه هنرمندان ایران به نمایش فیلم تئاتر «مویه جم» (محصولِ سال ۱۳۷۵) به کارگردانی قطب الدین صادقی اختصاص داشت. پس از نمایش این فیلم تئاتر، نشست نقد و بررسی آن با حضور عباس غفاری میزبان و عسل عصری ملکی منتقد تئاتر برپا شد. عسل عصری ملکی در این نشست ضمن اشاره به روایت های عرضه شده از داستان جمشید، گفت: اگر بخواهیم از منظر آکادمیک به مبحث نگاه نماییم، سه روش جهت بررسی نمایشی که دیدیم در دست داریم. اول استفاده از کهن الگوها جهت بررسی کاراکترهای مختلف اثر است. دوم می توانیم از طریق عناصر و قراردادهای نمایش های ایرانی اثر را بررسی نماییم. سوم هم استفاده از نشانه شناسی برای تحلیل اثر است. وی افزود: قراردادها در نمایش های ایرانی بسیار مسئله مهمی برای درک مفهوم اثر است. در صحنه این نمایش کمترین عناصر را داریم و هر چه هست احتیاج به حضور آن بوده است. در واقع به صورت کلی در نمایش ایرانی، بسیاری از فضاها در کلام ایجاد می شود. لباس در نمایش ایرانی هم چیزی است که کاراکترها از آن استفاده می نمایند چراکه به تغییر نقش ها کمک می نماید. در نمایش های ایرانی یک نفر مرتب بازی در بازی می کند و ذهن ما به عنوان مخاطب آن را می پذیرد. چراکه برگرفته از دل فرهنگ خودمان است. این مورد کمک می نماید تا تمام روایت ها در دل یک نفر جا بگیرد و توسط او بیان شود. این از قراردادهای مهم چنین آثاری است که در نمایش «مویه جم» هم آن را می بینیم. این منتقد در ادامه بیان نمود: موسیقی در این نمایش بشکلی بازیگران را راهبری می کند. در واقع موسیقی هم یک ابزار کار است و نگاهی کاربردی در نمایش ایرانی دارد. نمایش ایرانی این اجازه را به ما می دهد که در زمان و مکان و بین وقایع گریز بزنیم و با روایت کلامی که داریم از جایی به جای دیگر منتقل شویم. اصول و قواعد نمایش ایرانی به خوبی در این نمایش دیده می شود. رنگ ها و عناصری که در صحنه نمایش می بینیم هم از خصوصیت های دیگر این اثر است. عباس غفاری هم در ادامه این نشست گفت: قصه هایی که برای پیشدادیان است، اکثرا در عهد عتیق هم می بینیم. یعنی انگار پیامبران یهودی (بنی اسرائیل) هم همان کارها را انجام داده اند. در واقع اتفاقی را که برای جمشید می افتد در قصه های نوح هم می بینیم یا در اینجا پنهان شدن در شکم نهنگ را به صورت دیگری در شکار کردن شاه ماهی می بینیم. حقیقت اینکه شخصا نمی توانم از لحاظ زمانی مشخص کنم که کدام داستان اول مطرح گردیده است. البته شاید این مورد اهمیتی هم نداشته باشد. اما مسئله این است که ما نمی دانیم که ما از قصه های بنی اسرائیل وام گرفتیم یا آنها از قصه های ایرانی. وی افزود: کاری که بعدها فردوسی می کند، جمع کردن این قصه های ایرانی در شاهنامه است. این اتفاق بسیار سترگ تر از چیزی است که در ارتباط با آن صحبت می شود. شاهنامه به ما می گوید که ما از کجا آمدیم و به کجا خواهیم رفت و مرتبا گذشته را به ما یادآوری می کند. متاسفانه هیچوقت ارجی که باید به شاهنامه گذاشته، نشده است. اما شاهنامه به ما یادآوری می کند که این قصه ها برای ماست. البته قصد صحبتی ندارم که از آن برداشت نژاد پرستی شود. اما همگی به نحوی در جریان تشابهات این داستان ها هستیم. عصری ملکی در ادامه این نشست گفت: ریشه یابی جمشید به دوران اساطیری ما مربوط می شود. جمشید افسانه نیست؛ البته در دوره های بعد صفات افسانه ای به او داده می شود. اما او پادشاه اسطوره ای ما در دوران اسطوره ای است. در منابع مختلف جمشید را نبیره حضرت نوح معرفی کرده اند. در برخی از منابع هم جمشید را خود حضرت نوح معرفی می کنند. البته در منابع دیگری هم جمشید را حضرت سلیمان معرفی می کنند. چراکه یکی از معجزات جمشید این است که تخت روانی را برای خود آماده می کند که دیوها آن را روی شانه خود می گذارند و جمشید را در منطقه پاسارگاد به آسمان می برند. روی این تخت، قالیچه اعلا و زیبایی هم وجود داشته است. بر همین مبنا او را خود حضرت سلیمان معرفی می کنند. وی در آخر گفت: البته منابع دیگر می گویند که یک دوره سه هزار ساله بین آنها فاصله است و چنین اتفاقی نمی تواند درست باشد.

فیلم تئاتر «مویه جم» بعد از آثاری چون «آرش»، «بهرام چوبینه» و «هفت خان رستم» تجربه ای دیگر از قطب الدین صادقی در اجرای روایات کهن و غنایی ایران باستان است، روایاتی که در هزارپیچ تاریخ رنگ و بوی اسطوره ای به خود گرفتند و سرگذشت یک ملت را از ورای حکایتی رمزآگین بیان می کنند.